Jakie są konsekwencje przyjęcia uchwał ws. KEZA na XVI Sprawozdawczym Zjeździe Izby Architektów RP, który odbył się w czerwcu 2023 r.? Jako rzecznik odpowiedzialności zawodowej w niniejszym tekście przedstawiam swoją opinię.
Część zmian w Kodeksie, zaproponowanych przez Zespół ds. Kodeksu Etyki Zawodowej Architektów, zostało przez Zjazd Krajowy skierowanych do dalszych prac legislacyjnych, czyli weryfikacji ich zgodności z zasadami proporcjonalności, sprawdzenia uzasadnionego i niedyskryminującego charakteru, a także oceny w ramach konsultacji publicznych. Po ewentualnych korektach modyfikacje mogą zostać poddane pod głosowanie w czerwcu 2024 r.
Poniżej wyszczególniono zmiany i uzupełnienia obowiązującego Kodeksu, zaproponowane przez Komisję.
1. Uchwała nr 11 – zmiana treści Preambuły i Noty, korekta treści Zasad, zastąpienie we wszystkich Regułach określenia „architekt” określeniem „członek IARP”, a co za tym idzie – określenia „architekci” określeniem „członkowie IARP”.
Tekst Preambuły po zmianach:
Izba Architektów Rzeczypospolitej Polskiej, promując standardy niezależności, bezstronności, uczciwości, kompetencji i profesjonalizmu oraz poszanowanie dorobku kultury, ustala niniejszym Kodeksem zasady etyki zawodowej, regulujące działalność zawodową jej członków. Wskazuje w nim normy etycznego zachowania jako wyznacznik godnej i odpowiedzialnej postawy przy wykonywaniu zawodu zaufania publicznego. Przestrzeganie poniższych zasad jest obowiązkiem architektów i innych osób – wpisanych na listę członków Izby Architektów Rzeczypospolitej Polskiej – nazywanych dalej łącznie członkami IARP [podkreślenie autora]. Izba Architektów RP, dbając o właściwą jakość wykonywania zawodu, rekomenduje stosowanie niniejszych zasad etyki zawodowej wszystkim osobom posiadającym tytuł zawodowy architekta, które nie są jej członkami.
Korekta treści Preambuły ma charakter redakcyjno-techniczny, a nie merytoryczny i nie wpływa na zakres obowiązków członka IARP. Podyktowana jest koniecznością przestrzegania Kodeksu także przez tych członków Izby, którzy nie ukończyli studiów architektonicznych. Zgodnie z aktualnymi zapisami ustawy Prawo budowlane do Izby Architektów RP mogą (a nawet muszą, jeśli sporządzają projekty architektoniczne obiektów o kubaturze do 1000 m3 w zabudowie zagrodowej) dołączyć osoby posiadające uprawnienia do projektowania w specjalności architektonicznej w ograniczonym zakresie, absolwenci wydziałów inżynierii lądowej lub budownictwa. W ustawie znajduje się również rekomendacja dla architektów niebędących członkami Izby, dotycząca stosowania zasad kodeksowych jako regulacji uniwersalnych, zwiększających bezpieczeństwo zarówno architektów, jak i ich klientów.
Tekst Noty po zmianach:
Naruszenie Reguł niniejszego Kodeksu podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej, która jest niezależna od wyroków sądów powszechnych.
Informacja w Nocie zawiera stwierdzenie, że postępowanie dyscyplinarne prowadzone wewnątrz samorządu zawodowego jest niezależne od innych postępowań toczących się w tej samej sprawie przed sądami powszechnymi (cywilnym lub karnym). Warto w tym miejscu przypomnieć, że w postępowaniu dyscyplinarnym skarżący nie może uzyskać odszkodowania od obwinionego (członka Izby z orzeczonym przewinieniem dyscyplinarnym). Opłaty za postępowanie, do których obwiniony jest zobowiązany, są dochodem Izby i służą do pokrycia kosztów tego postępowania. Ich wysokość określa Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 31 października 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania dyscyplinarnego w stosunku do członków samorządów zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów (Dz.U. z 2002 r. nr 194, poz. 1635). Wynoszą one, zależnie od orzeczonej kary, od 500 do 3000 zł. Należy dodać, że ta kwota zwykle nie wystarcza na pokrycie całości kosztów postępowania.
2. Uchwała nr 12 – usunięcie z treści Kodeksu ostatniej Reguły 4.16 w Zasadzie nr 4.
4.16 Reguła:
Architekci zarządzają swoimi osobistymi finansami i finansami ich firm zgodnie z prawem i dobrym obyczajem.
Nie wydaje się, żeby wykreślenie tej Reguły mogło w znacznym stopniu wpłynąć na zmianę zakresu obowiązków członka Izby. Prawidłowe prowadzenie rozliczeń finansowych jest obowiązkiem wynikającym wprost z ustaw podatkowych i o ubezpieczeniach społecznych. Poza tym w Kodeksie pozostawiono Regułę 2.5 („Architekci nie promują, nie wspierają i nie są bierni wobec działań, które mogą być źródłem nielegalnych dochodów, w szczególności działań zmierzających do ukrycia lub zatajenia finansowych lub podatkowych nieprawidłowości”), odnoszącą się do podobnych kwestii, co wykreślona Reguła 4.6.
3. Uchwała nr 13 – dodanie do treści Kodeksu Zasady nr 5.
W Zasadzie wprowadzono Reguły szczegółowe określające powinności architekta jako członka organu IARP oraz Reguły określające relacje członka IARP z samorządem zawodowym, dotychczas nieuregulowane w Kodeksie.
Zasada nr 5:
Zobowiązania wobec Izby Architektów RP i jej organów.
5.1 Reguła: Członek organu IARP obowiązany jest przyjęte obowiązki wypełniać rzetelnie i z należytą starannością.
5.2 Reguła: Członek organu IARP obowiązany jest wypełniać zadania tego organu, kierując się dobrem samorządu i interesami zawodowymi architektów.
5.3 Reguła: Członek organu IARP sprawuje pełnioną funkcję transparentnie w granicach obowiązującego prawa oraz nie przekracza przysługujących mu uprawnień.
5.4 Reguła: Członek organu IARP traktuje wszystkich członków samorządu zawodowego równoprawnie i z szacunkiem.
5.5 Reguła: Członka organu IARP obowiązuje poufność informacji osobowych powziętych w organach IARP.
5.6 Reguła: Członek organu IARP nie wykorzystuje sprawowanej w samorządzie zawodowym funkcji dla uzyskania nienależnej korzyści własnej lub innych osób.
Powyższe Reguły odnoszą się wprost do członków IARP pełniących funkcje w organach Izby. Zgodnie z ustawą o samorządach zawodowych do organów na szczeblu krajowym lub okręgowym należą: zjazd, rada, komisje: rewizyjna lub kwalifikacyjna, sąd dyscyplinarny, rzecznik odpowiedzialności zawodowej.
Izba wypełnia zadania zlecone jej przez Państwo (np. w zakresie nadawania i odbierania uprawnień budowlanych) i – jak każda inna instytucja – musi regulować swoje zobowiązania ustawowe i finansowe (podatki, pensje, zobowiązania wynikające z zawartych umów etc.). Zaniedbania czy przekroczenia tych uprawnień mogą nieść dla samorządu zawodowego poważne konsekwencje karno-skarbowe bądź cywilne (np. w sytuacji niepodjęcia uchwały o wpisie na listę członków Izby – pomimo spełnienia kryteriów). Zaniedbania w tym zakresie nie były dotychczas zagrożone odpowiedzialnością dyscyplinarną wynikającą wprost z Kodeksu.
5.7 Reguła: Członek IARP wezwany przez rzecznika odpowiedzialności zawodowej lub sąd dyscyplinarny obowiązany jest stawić się w wyznaczonym terminie, a w przypadku zaistnienia przeszkody, powinien usprawiedliwić niestawiennictwo.
Jako rzecznik niejednokrotnie miałem do czynienia z lekceważeniem i unikaniem – bez wytłumaczenia – wezwań na przesłuchania czy rozprawy przed sądem dyscyplinarnym. Wprowadzenie powyższej Reguły ma na celu uświadomienie, że takie zachowania są niewłaściwe, oraz mobilizację członków Izby, w stosunku do których prowadzone jest postępowanie.
5.8 Reguła: Członek IARP, przedstawiając swoją opinię na temat Izby Architektów RP lub działań jej organów, opiera się na rzetelnych i zweryfikowanych informacjach.
Reguła ta ma ograniczyć pieniactwo i nieuzasadnioną złośliwą krytykę. W dobie internetu i mediów społecznościowych każdy może być obiektem drwin, szyderstw i nagonki, przed którymi nie ma skutecznej obrony. Wprowadzenie Reguły 5.8 ma na celu ukrócenie tego procederu dotykającego ogólnie pojęty samorząd zawodowy i jego organy.
Z drugiej strony Reguła może stanowić narzędzie cenzury i wygodny sposób na ograniczanie uzasadnionej krytyki. Jej stosowanie w postępowaniu dyscyplinarnym powinno być więc rozważne i każdorazowo odpowiednio uzasadnione, aby nie narazić się na zarzuty ograniczania wolności wypowiedzi. W mojej ocenie treść tej Reguły wymaga doprecyzowania i przeredagowania.
Jak zaznaczyłem we wstępie, powyższe rozważania pisane są z pozycji rzecznika odpowiedzialności zawodowej. Zagadnienia te mogą więc być odmiennie zinterpretowane przez sądy dyscyplinarne, które są niezależne i niezawisłe w swoich rozstrzygnięciach. Po kilku latach stosowania zmienionego KEZA utrwali się zapewne linia orzecznicza i będzie można ocenić, czy i w jaki sposób poprawki wpłynęły na wizerunek i etos członka Izby Architektów RP, a także każdego innego architekta.
Tym niemniej fakt, że Zjazd dał „zielone światło” dla wprowadzenia tych zmian, należy uznać za pierwszy krok do poprawy wizerunku oraz bezpieczeństwa osób uprawiających nasz zawód. ■
Nowe zapisy dotyczące KEZA można znaleźć w uchwałach Zjazdu opublikowanych na stronie internetowej: https://www.izbaarchitektow.pl/kategoria/uchwaly_zjazdow_krajowych,179
Jarosław Wilk
architekt IARP; absolwent Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej; rzeczoznawca budowlany z uprawnieniami do projektowania bez ograniczeń w specjalności architektonicznej, posiada uprawnienia budowlane projektowe i wykonawcze; w latach 2018–2022 okręgowy rzecznik odpowiedzialności zawodowej Małopolskiej OIA RP, od 2022 r. zastępca krajowego rzecznika odpowiedzialności zawodowej; w latach 2004–2019 prowadził własną pracownię projektową indygoDESIGN, a od 2019 r. jest wspólnikiem w biurze CAVU Architekci; autor ponad 60 projektów, m.in. fabryki Valeo w Chrzanowie, budynków mieszkalnych w Krakowie, Szkoły Muzycznej I stopnia w Gliwicach; w wolnym czasie spełnia się jako żeglarz, narciarz, siatkarz, cyklista i turysta
