CHARAKTERYSTYKA ENERGETYCZNA BUDYNKU – PODSTAWY PRAWNE
W Polsce charakterystyka energetyczna lub świadectwo energetyczne budynku są prawnie wymagane od 2009 r. Ze względu na brak entuzjazmu wśród właściwych polityków i ministrów atmosfera wokół tematu była jednak nieprzychylna.
Notariusze i prawnicy wpadli na pomysł skutecznego obejścia wymogu, a pracownicy Ministerstwa Infrastruktury ulegli sugestii niechętnych temu wymogowi osób, wśród których znaleźli się również projektanci i – co niezrozumiałe – poszukujący nieruchomości. Wymaganie zredukowano więc do minimum, a jako sytuacje obowiązkowo objęte koniecznością wystawiania świadectw wskazano sprzedaż i najem mieszkań. Wymagań prawnych należycie przestrzegali jednak tylko deweloperzy, inni stosowali różne prawne uniki. Dopiero wprowadzenie kar, także pieniężnych, oraz bardziej rygorystyczne podejście nadzoru budowlanego zmieniły i nadal zmieniają nastawienie uczestników procesu inwestycyjnego do tej sprawy. Zdarzały się sytuacje, w których nadzór budowlany nie chciał wydać decyzji o pozwoleniu na użytkowanie tylko z powodu niespełnienia wymagań odnoszących się do wskaźnika nieodnawialnej energii pierwotnej (EP). To, co do niedawna było obowiązkiem bez żadnych konsekwencji, dziś może mieć skutki prawne i ekonomiczne. Przeanalizujmy zatem obowiązujące obecnie prawo.
W 1979 r. została opublikowana dyrektywa 79/530/EEC w sprawie wskazywania poprzez etykietowanie energetyczne zużycia energii przez urządzenia gospodarstwa domowego. Pierwsza opracowana na podstawie tego dokumentu etykieta nie spotkała się jednak z dużym zainteresowaniem ze strony producentów ani adresatów.
Kolejnym krokiem w tym kierunku była dyrektywa 92/75/EWG z 1992 r. w sprawie wskazania zużycia energii oraz innych zasobów przez sprzęt gospodarstwa domowego. Celem zarządzenia z 1992 r. było ograniczenie zanieczyszczenia środowiska naturalnego dzięki racjonalnemu wykorzystywaniu energii w jak najliczniejszej grupie urządzeń AGD: chłodziarkach, chłodziarkozamrażarkach, pralkach i pralko- suszarkach, piekarnikach elektrycznych, urządzeniach klimatyzacyjnych, zmywarkach, a także lampach. Wraz ze wzrostem cen energii etykietowanie energetyczne tego sprzętu zaczęło stopniowo zdobywać zwolenników. W konsekwencji radykalnie zmienił się profil energetyczny produkowanych urządzeń. Dziś przy zakupie AGD jedną z najważniejszych dla kupującego informacji jest energochłonność.
Jak wiadomo, do produktów objętych etykietowaniem energetycznym należą również komputery, monitory, telewizory, a nawet mieszkania i domy. Kolejne dyrektywy UE rozszerzyły tę grupę również o takie urządzenia, jak kotły i pompy ciepła, a także budynki, które odpowiadają za zużycie.
Podstawowe akty prawne, określające zasady i zakres wymagań dotyczących oszczędności energii i izolacyjności cieplnej budynku, zostały zamieszczone w:
Do ww. aktów prawnych dochodzą normy określające wprost zasady sporządzania charakterystyki energetycznej oraz normy obejmujące zagadnienia izolacji termicznej przegród, szczelność powietrzną, wentylację, źródło ciepła, chłodu itd. Początki etykietowania energetycznego urządzeń i wyrobów sięgają końca lat 70. XX w. Dziś takie etykiety pojawiają się na wszystkich urządzeniach zużywających energię.
Pierwszą dyrektywę w sprawie charakterystyki energetycznej budynku (EPBD) opublikowano w 2002 r.1, a kolejne ukazały się w latach 20102, 20123 i 20184. Ze względu na pojawienie się nowych norm zmodyfikowano metodologię określania charakterystyk energetycznych budynków oraz wprowadzono klasy energetyczne od A do G. Dyrektywa 2018/844 przypieczętowała zmiany w kilku głównych obszarach, które będą miały wpływ na rynek budowlany:
Długoterminowa strategia renowacji, wymagana przez dyrektywę, została opracowana i przyjęta przez rząd w 2022 r. Wdrożono też pakiet Fit for 55, którego celem jest dostosowanie unijnego prawodawstwa do nowego planu redukcji emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55% do 2030 r. (w stosunku do poziomu z 1990 r.).
W zakresie energochłonności budynków oraz zużycia zasobów naturalnych Prawo budowlane (PB) wskazuje na obowiązek sporządzania charakterystyki energetycznej budynku (na etapie projektowania) oraz świadectwa jego eksploatacji.
Pierwotnie świadectwa charakterystyki energetycznej zakładały uruchomienie mechanizmów rynkowych sprzyjających budowie domów bardziej energooszczędnych, niż wynika to z minimalnych wymagań prawnych. Nigdy jednak się to nie wydarzyło. Brak wsparcia rządowego, nieustanne zmiany wymogów, wyśrubowane wartości minimalne odnoszące się do energochłonności budynków oraz wysokie koszty sprawiły, że spełnienie założenia stało się bardzo trudne.
W art. 5 ust. 1 pkt 1 PB opisano wymagania powiązane, dotyczące:
f) „oszczędności energii i izolacyjności cieplnej” – spełnienie wymagań w zakresie współczynnika nieodnawialnej energii pierwotnej (EP) potwierdza, że budynek jest niemal zeroenergetyczny pod warunkiem zapewnienia izolacji termicznej przegród zgodnej z WT 2021;
g) „zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych” – wartość graniczna współczynnika nieodnawialnej energii pierwotnej została określona na podstawie zasad zrównoważonego rozwoju, zatem w przypadku spełnienia wymagań dotyczących EP można przyjąć, że w zakresie zużycia energii wymóg zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych również będzie spełniony.
Z kolei art. 5 ust. 1 pkt 2 zobowiązuje, aby budynki spełniały „warunki użytkowe zgodne z przeznaczeniem obiektu, w szczególności w zakresie: a) zaopatrzenia w wodę i energię elektryczną oraz, odpowiednio do potrzeb, w energię cieplną i paliwa, przy założeniu efektywnego wykorzystania tych czynników”. Założenia te uznaje się za spełnione, gdy budynek jest zgodny z wymaganiami w zakresie EP.
Zasadom zrównoważonego rozwoju odpowiada wymóg art. 5 ust. 1 pkt 8, który mówi, że „odpowiednie usytuowanie na działce budowlanej” powinno obejmować analizę usytuowania budynku w celu wyboru najkorzystniejszego rozwiązania, tzn. dającego minimalne zużycie energii. Jednak w mojej ponad 25-letniej praktyce inżynierskiej takie analizy miały miejsce dwa lub trzy razy.
W dalszej części PB (art. 5 ust. 2a) mowa jest o tym, że „w nowych budynkach oraz istniejących budynkach poddawanych przebudowie lub przedsięwzięciu służącemu poprawie efektywności energetycznej w rozumieniu przepisów o efektywności energetycznej (…) zaleca się stosowanie urządzeń wykorzystujących energię wytworzoną z odnawialnych źródeł energii oraz umożliwiających wytwarzanie energii z takich źródeł, a także technologie mające na celu budowę budynków o wysokiej charakterystyce energetycznej”.
W części PB dotyczącej zakończenia procesu budowy zamieszczono informację o obowiązku zawiadomienia o zakończeniu budowy obiektu budowlanego lub złożenia wniosku o udzielenie pozwolenia na użytkowanie: „inwestor jest obowiązany dołączyć kopię świadectwa charakterystyki energetycznej przekazanego w postaci papierowej albo wydruk świadectwa charakterystyki energetycznej (SCHEB – przyp. autora) przekazanego w postaci elektronicznej” (art. 57 ust. 1 pkt 6a), które jest swego rodzaju ekspertyzą budowlaną. W przypadku gdy SCHEB nie spełnia wymagań warunków technicznych, istnieje wątpliwość, czy należy udzielić pozwolenia na użytkowanie. Jeżeli budynek nie jest zgodny z wymogami PB oraz WT, może nie być dopuszczony do użytkowania.
Z kolei w części związanej z eksploatacją budynku zamieszczony jest wymóg dotyczący SCHEB, mówiący, że „właściciel lub zarządca obiektu budowlanego jest obowiązany przechowywać przez okres istnienia obiektu (…) opracowania projektowe i dokumenty techniczne robót budowlanych wykonywanych w obiekcie w toku jego użytkowania” (art. 63 ust. 1). Natomiast zgodnie z art. 64 ust. 3 „protokoły z kontroli obiektu budowlanego, w tym (…) świadectwo charakterystyki energetycznej” powinny być przy przeglądzie dołączane do książki tego obiektu.
W tej ustawie zostały określone zasady sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej. Zamieszczona w dokumencie definicja charakterystyki energetycznej budynku mówi, że jest to „zbiór danych i wskaźników energetycznych budynku lub części budynku, określających całkowite zapotrzebowanie na energię niezbędną do ich użytkowania zgodnie z przeznaczeniem” (art. 2 pkt 3).
Do zawiadomienia o zakończeniu budowy obiektu budowlanego lub do wniosku o udzielenie pozwolenia na użytkowanie inwestor jest obowiązany dołączyć kopię świadectwa charakterystyki energetycznej. Obowiązki te nie dotyczą budynku (art. 3 ust. 4):
„podlegającego ochronie na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami;
Do sporządzenia świadectwa charakterystyki energetycznej wykorzystuje się metodologię wyznaczania charakterystyki energetycznej budynku lub jego części. Świadectwo jest ważne przez 10 lat od dnia jego sporządzenia i traci ważność przed upływem terminu, jeżeli w wyniku przeprowadzonych robót budowlano-instalacyjnych charakterystyka energetyczna budynku lub jego części uległa zmianie.
Świadectwo może sporządzić osoba wpisana do wykazu, która spełnia jeden z trzech warunków (zgodnie z art. 17):
Oszczędność energii i izolacyjność cieplna zostały opisane przez parametryzację energetyczną budynku. Zgodnie z § 328 ust. 1 warunków technicznych (WT) „budynek i jego instalacje ogrzewcze, wentylacyjne, klimatyzacyjne, ciepłej wody użytkowej, a w przypadku budynków użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego, produkcyjnych, gospodarczych i magazynowych – również oświetlenia wbudowanego, powinny być zaprojektowane i wykonane w sposób zapewniający spełnienie wymagań minimalnych:
1) wartość wskaźnika rocznego zapotrzebowania na nieodnawialną energię pierwotną EP [kWh/(m2·rok)] (…)”.
W przypadku budynku podlegającego przebudowie wymagania minimalne przyjmuje się za spełnione, jeżeli jego „przegrody oraz wyposażenie techniczne odpowiadają przynajmniej wymaganiom izolacyjności cieplnej określonym w załączniku nr 2 do rozporządzenia” (§ 329 ust. 1a WT).
Aby obliczyć maksymalną wartość wskaźnika rocznego zapotrzebowania na nieodnawialną energię pierwotną (EP), należy posłużyć się wzorem (§ 329 ust. 1):
EP = EPH+W + ΔEPC + ΔEPL [kWh/(m2·rok)]
gdzie:
EPH+W – cząstkowa wartość wskaźnika EP na potrzeby ogrzewania, wentylacji oraz przygotowania ciepłej wody użytkowej,
ΔEPC – cząstkowa wartość wskaźnika EP na potrzeby chłodzenia,
ΔEPL – cząstkowa wartość wskaźnika EP na potrzeby oświetlenia.
W ogłoszeniu lub reklamie dotyczących sprzedaży lub najmu budynku bądź jego części trzeba podać (od 28 kwietnia 2023 r.):
Rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego5 wprowadziło zmiany, które sklasyfikowały charakterystykę energetyczną budynku jako część projektu technicznego. Na etapie projektu architektoniczno-budowlanego należy oszacować zapotrzebowanie na energię, co w konsekwencji stanowi wykonanie charakterystyki energetycznej budynku. Bilans energetyczny wykorzystuje się w – połączonej z analizą technicznych, środowiskowych i ekonomicznych możliwości – realizacji wysoce wydajnych systemów alternatywnych do zaopatrywania w energię i ciepło, a także decentralizowanych systemów dostawy energii opartych na źródłach odnawialnych (pompy ciepła, energia słoneczna, energia wiatrowa, geotermia). Analiza AZE (alternatywnych źródeł energii) powinna objąć kogenerację, czyli wytwarzanie ciepła i energii elektrycznej, lub trigenerację, czyli produkcję ciepła, chłodu i energii elektrycznej, a także generowanie ogrzewania lub chłodzenia lokalnego bądź blokowego, w szczególności gdy całkowicie lub częściowo opiera się na energii ze źródeł odnawialnych. Mimo że jest to skomplikowane, można wykonać takie analizy z wykorzystaniem specjalistycznych, ale bardzo prostych w obsłudze programów komputerowych.
Wymienione wyżej analizy należy wykonać według schematu:
W odniesieniu do budynku wykonuje się analizę „technicznych i ekonomicznych możliwości wykorzystania urządzeń, które automatycznie regulują temperaturę w poszczególnych pomieszczeniach lub w wyznaczonej strefie klimatyzowanej” (§ 20 ust. 1 pkt 10 rozporządzenia).
Obowiązek posiadania świadectwa charakterystyki energetycznej budynku lub jego części w określonych sytuacjach wynika z prawa europejskiego. Celem wprowadzenia obowiązku sporządzania takich świadectw jest promowanie budownictwa efektywnego energetycznie i zwiększanie świadomości społecznej w zakresie możliwości uzyskania oszczędności energii w budynkach. Dzięki informacjom zawartym w świadectwie właściciel, najemca lub użytkownik budynku mogą określić orientacyjne roczne zapotrzebowanie na energię, a tym samym jej koszt.
Świadectwo trzeba przekazać nabywcy lub najemcy w momencie, gdy budynek, jego część lub lokal będzie wynajmowany, zbywany na podstawie umowy sprzedaży lub umowy sprzedaży spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. ■
JERZY ŻURAWSKI
projektant konstruktor, audytor energetyczny; ukończył studia podyplomowe w zakresie realizacji inwestycji według procedur FIDIC; wykładowca; autor kilkudziesięciu artykułów na temat budownictwa energooszczędnego, termomodernizacji, współautor programów do świadectw energetycznych budynków oraz audytów energetycznych
1 Dyrektywa 2002/91/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków.
2 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków.
3 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z dnia 25 października 2012 r. w sprawie efektywności energetycznej, zmiany dyrektyw 2009/125/WE i 2010/30/UE oraz uchylenia dyrektyw 2004/8/WE i 2006/32/WE.
4 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/844 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę 2010/31/UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków i dyrektywę 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej.
5 Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane.
