We wrześniu zeszłego roku byliśmy świadkami katastrofalnej w skutkach powodzi. Skala spustoszenia, jakie woda pozostawiła w miastach Kotliny Kłodzkiej, wciąż wprawia w zdumienie. Niedowierzanie budzi też stopień naszego nieprzygotowania na takie kataklizmy. Wielu z nas zadaje sobie pytanie, czy w przyszłości będziemy mogli zapobiec podobnym tragediom?
Mamy nadzieję, że wnioski płynące z trwających do dziś analiz katastrofy staną się podstawą do działań zabezpieczających przed powodzią, a także do wypracowania praktyk urbanistycznych w obszarze zrównoważonego projektowania. Teraz, gdy gminy i miasta gorączkowo próbują się uporać z planami ogólnymi na terenach dotkniętych skutkami kataklizmu, ma to szczególne znaczenie.
Architekci IARP przystąpili do działania już w pierwszych dniach po powodzi. DSOIA, w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków, powołała grupę ekspertów, która – za pomocą nowoczesnego sprzętu skanującego – bardzo szybko przeprowadziła inwentaryzację szkód i opracowała wstępne zalecenia dla mieszkańców zalanych terenów (opis tych działań zamieściliśmy w Z:A nr 95). Obszar naszej aktywności obejmował Kłodzko, Stary Waliszów, Stary Gierałtów, Żelazno, Ołdrzychowice Kłodzkie, Gorzanów, Długopole-Zdrój, Lądek-Zdrój, Stronie Śląskie. Wynikiem akcji było opisanie 140 obiektów. Mamy nadzieję, że efekty naszej pracy zostaną wykorzystane przy rządowym wsparciu dla odbudowy i remontu zniszczonych, zabytkowych budynków.
Słowa premiera RP o konieczności odbudowy poszkodowanych miast w taki sposób, aby stały się piękniejsze niż przed powodzią, nabrały szczególnego znaczenia w Stroniu Śląskim, którego centrum uległo całkowitemu zniszczeniu. Zdaliśmy sobie sprawę, że – oprócz doraźnych działań niwelujących skutki kataklizmu – niezwykle istotne będzie zarysowanie wieloletniego planu odbudowy zalanych obszarów. Planu, który od samego początku musi być oparty na właściwych kierunkach rozwoju przestrzennego.
Stronie Śląskie położone jest na skrzyżowaniu bardzo ważnych szlaków komunikacyjnych i turystycznych. To miejsce z ogromnym potencjałem, które może stać się centrum regionu Sienna – Balice – Bolesławów, w sąsiedztwie gminy Lądek-Zdrój. Nie mogliśmy więc zwlekać z podjęciem działań i o naszym pomyśle powiadomiliśmy ministra Kierwińskiego za pośrednictwem listu, którego fragment brzmi: „Jestem przekonany, że miasto Stronie Śląskie trzeba planować nie tylko odtworzeniowo, ale też poszukać nowego potencjału urbanistycznego i architektonicznego. Należy potraktować ten trudny moment jako szansę odrodzenia miasta, wsłuchując się w oczekiwania mieszkańców i potrzeby gminy”.
Nie czekając jednak na reakcję rządu, postanowiliśmy przygotować w porozumieniu z władzami Stronia Śląskiego trzyetapową akcję – konsultacje i warsztaty projektowe, których celem jest stworzenie koncepcji urbanistyczno-architektonicznej.
Trudna sytuacja miasta po powodzi wymagała zorganizowania platformy działania pomocowego, gdzie podstawę stanowi wdrażanie zrównoważonej urbanistyki i urbanistyki operacyjnej. Wyniki rozmowy z mieszkańcami, wraz z zebranymi materiałami hydrologicznymi i inwentaryzacją zniszczeń, są punktem wyjścia dla opracowania koncepcji urbanistyczno-architektonicznej. Koncepcja ta – zapisana w formie zrozumiałego dla wszystkich modelu – będzie podstawową wytyczną dla miasta przy opracowywaniu planu ogólnego.
W ten nieoczekiwany, choć oczywisty sposób przechodzimy na pole planowania przestrzennego. Od roku, korzystając z naszych najlepszych doświadczeń, próbujemy zainteresować rząd propozycjami nowelizacji w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Wielka szkoda, że do tej pory nie spotkały się one z zainteresowaniem, bo wraz z nadejściem wiosny pilne staną się działania zmierzające do wydawania przemyślanych i osadzonych w polityce przestrzennej pozwoleń na konkretne roboty budowlane. Przygotowanie według naszych propozycji uchwał rady gminy w ZPI byłoby świetnym uzupełnieniem specustaw w sprawie odbudowy popowodziowej.
Mamy jednak nadzieję, że proces współpracy nie został jeszcze zamknięty. Świadczyły o tym dyskusje i referaty podczas listopadowej konferencji Architekta misja publiczna w Zakopanem.
Mimo zawieszenia dialogu z rządem chcemy niezwłocznie pomóc zdezorientowanym mieszkańcom Stronia Śląskiego. 17 stycznia br. na posiedzeniu Zespołu ds. odbudowy po powodzi podpisaliśmy z burmistrzem miasta porozumienie, które zezwala na rozpoczęcie naszego projektu. W ekspresowym tempie pozyskujemy więc dane wejściowe z urzędu gminy, a bezpośredni kontakt z Wodami Polskimi bardzo usprawnia i urealnia ten etap. Przygotowujemy też spotkania z mieszkańcami, by poznać ich oczekiwania wobec odbudowy miasta. Kiedy redakcja będzie oddawać ten numer Z:A do druku, my będziemy po konsultacjach i w najważniejszej fazie projektu.
Mamy nadzieję, że ten unikalny projekt stanie się – poza symbolem wkładu architektów w pomoc dla lokalnej społeczności – pretekstem do poważnej rozmowy nad urbanistyką i architekturą miast niebędących dotychczas w centrum zainteresowania ekspertów, a mających wielki potencjał krajobrazowy i gospodarczy kraju.
PIOTR FOKCZYŃSKI
architekt IARP; prezes KRIA RP VI kadencji; w latach 2001–2018 wiceprzewodniczący DSOIA RP, w latach 2003–2021 Architekt Miasta Wrocławia; twórca i koordynator m.in. projektu (wraz z SARP o. Wrocław, Izbą Architektów oraz miastem Wrocław) modelowego osiedla Nowe Żerniki
