Z punktu widzenia systemu prawa zawód architekta został niejako zmarginalizowany, a dotycząca go regulacja jest niepełna. Remedium bez wątpienia stanowi uchwalenie ustawy o zawodzie architekta.
Prowadzony w 2023 r. proces legislacyjny nowelizacji ustawy Prawo budowlane1 zdekonspirował nie tylko niski standard tworzenia prawa, lecz także wszystkie wady instytucji architektonicznych uprawnień budowlanych.
Funkcjonujący w Polsce od roku 1928 system oparty na nadawaniu określonych uprawnień osobom posiadającym konkretne kwalifikacje ulegał wielokrotnym przeobrażeniom2,3. Obecnie obowiązujący mechanizm polegający na podziale uprawnień na specjalności, a w ich ramach na rodzaje i zakresy, znacznie utrudnia zdekodowanie czynności, jakie mogą podejmować osoby, które nabyły uprawnienia kilkadziesiąt lat temu. Ten niewątpliwie bardzo istotny problem nie jest jednak najpoważniejszy. Kluczowe bowiem okazało się, że można próbować deregulować zawód architekta, nie posługując się w uzasadnieniu nowelizacji pojęciami „architekt” czy „zawód”. Skłania to do postawienia pytania o remedium na tę sytuację. Bez wątpienia jest nim uchwalenie ustawy o zawodzie architekta, która określi m.in. wymagane kwalifikacje, ochronę tytułu zawodowego, formy oraz zasady wykonywania zawodu, czyli wszystko to, co klasycznie ujmuje się w ustawach regulujących daną profesję. Samorząd zawodowy zabiega o uchwalenie odrębnej i kompleksowej ustawy od lat. Postulat ten zmaterializował się w postaci projektu ustawy o architektach w roku 20184. Niestety prace nad nim zostały przerwane rok później.
Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo budowlane oraz niektórych innych ustaw został przekazany do zaopiniowania przez Izbę Architektów RP w październiku 2022 r. Zakładał on m.in. rozszerzenie zakresu czynności, jakie można wykonywać w ramach uprawnień budowlanych w specjalności architektonicznej w ograniczonym zakresie, oraz umożliwienie technikom ubiegania się o takie uprawnienia (do projektowania). Przypomnijmy, że poza inżynierami architektami mogą je uzyskać również osoby, które ukończyły studia drugiego stopnia na kierunku pokrewnym (studia w zakresie budownictwa).
Istotna była tu – obok stricte merytorycznych argumentów – ocena prawna KRIA RP dotycząca braków w przekazanych dokumentach. Skupiono się m.in. na nieprzeprowadzeniu tzw. analizy (oceny) proporcjonalności. Obowiązek jej sporządzenia odnośnie do zmian przepisów regulacyjnych wynika z art. 50a ust. 2 pkt 1 Ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej5. Z wnioskiem o jej przygotowanie wystąpił następnie resort edukacji i nauki6.
Dostrzeżenie przez KRIA RP obowiązku sporządzenia ww. oceny zmieniło optykę z nowelizacji „uprawnień w specjalności architektonicznej” na deregulację zawodu architekta. W pierwszej wersji uzasadnienia znalazło się zdawkowe wyjaśnienie, że zmiany mogą „przełożyć się na zwiększenie zainteresowania zdobyciem uprawnień budowlanych w specjalności architektonicznej w ograniczonym zakresie”7. Rozszerzanie jakichkolwiek uprawnień w każdej branży czyni je bardziej atrakcyjnymi. Pytanie jednak, czy powinien być to cel nadrzędny, stawiany ponad bezpieczeństwem, komfortem użytkownika, wartościami kulturowymi, historycznymi i estetycznymi bądź jakością ładu przestrzennego?
W późniejszych wersjach uzasadnienia pojawiło się odniesienie do zawodu architekta, jednak przywołane dane i argumenty okazały się wybiórcze. Wymowna była jednak odwrócona kolejność podjętych przez projektodawcę działań. Analiza stanu prawnego, zidentyfikowanie obszarów wymagających interwencji, a także określenie skutków nowelizacji powinny poprzedzać stworzenie projektu przepisów8. Niepokojące było również, że uzupełnienie uzasadnienia nastąpiło dopiero po interwencjach głównych adresatów tych przepisów, czyli architektów.
23 maja 2023 r. Rada Ministrów przyjęła projekt, a 1 czerwca został on skierowany do Sejmu RP. W dniach 5 i 11 lipca odbyło się pierwsze czytanie w sejmowej Komisji Infrastruktury, właściwej do spraw budownictwa9. Biuro Legislacyjne Sejmu zgłosiło liczne uwagi prawno-legislacyjne. Głosowanie zakończyło się przyjęciem sprawozdania z wnioskiem o odrzucenie projektu10, jednak nie zostało ono skierowane pod obrady Sejmu.
Niespodziewanie, 16 sierpnia 2023 r., podczas drugiego czytania projektu ustawy o zasadach udzielania przez Skarb Państwa gwarancji za zobowiązania Narodowej Agencji Bezpieczeństwa Energetycznego (tzw. ustawa o NABE)11, część nowelizacji ustawy Prawo budowlane została zgłoszona do niej jako poprawka poselska. Tego samego dnia poprawkę przyjęła Komisja ds. Energii, Klimatu i Aktywów Państwowych, a następnego projekt został uchwalony przez Sejm. Zauważmy, że Komisja Energii jest właściwa w sprawach polityki energetycznej państwa (nie zajmuje się budownictwem)12. Senat odrzucił ustawę 7 września 2023 r. Warto zwrócić uwagę na opinię Biura Legislacyjnego Senatu RP, które podniosło tożsame z KRIA RP wątpliwości co do sejmowej procedury legislacyjnej w kontekście art. 119 ust. 1 Konstytucji RP (zasada trzech czytań)13. Na tym etapie ostatecznie zakończył się proces legislacyjny ustawy, a zatem nie weszła ona w życie. W związku z zasadą dyskontynuacji prac parlamentu nie została ona przekazana Sejmowi RP nowej kadencji.
Wykonywanie zawodu architekta, zgodnie z art. 2 ust. 1 Ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa (dalej „ustawa samorządowa”)14, polega na „współtworzeniu kultury przez projektowanie architektoniczne obiektów budowlanych, ich przestrzennego otoczenia oraz ich realizację, nadzorze nad procesem ich powstawania oraz na edukacji architektonicznej”. Definicja ta, choć zapewne niepozbawiona wad, obejmuje prawdopodobnie wszystkie etapy pracy architekta, które można by ująć w powszechnie akceptowanym przez przedstawicieli tego zawodu schemacie: pomysł – projekt – nadzór nad realizacją – realizacja – edukacja. W ustawie nie określono jednak, kto ma prawo wykonywania zawodu, a jedynie kto może być członkiem samorządu. W tym miejscu należy zidentyfikować pierwszą wadę systemu uprawnień budowlanych. Ustawa samorządowa reguluje jedynie organizację i zadania samorządu zawodowego oraz prawa i obowiązki jego członków. Jest to jedyna ustawa „zawodowa”, w której zakres regulacji zredukowano do spraw samorządu, a jednocześnie równolegle nie przyjęto ustawy o zawodzie. Zazwyczaj ustawy regulujące zawody zaufania publicznego obejmują zarówno zasady i warunki wykonywania zawodu, jak i działanie samorządu. Niekiedy obok siebie funkcjonują komplementarne ustawy regulujące sprawy samorządu zawodowego oraz zawodu (lekarz i lekarz dentysta, farmaceuta, pielęgniarka i położna)15.
A zatem – z punktu widzenia systemu prawa – zawód architekta został niejako zmarginalizowany, a dotycząca go regulacja jest niepełna. Tymczasem nie ma żadnego uzasadnienia tak merytorycznego, jak prawnego, aby utrzymywać swoistą fikcję dorozumianego utożsamiania zawodu architekta z uprawnieniami budowlanymi w specjalności architektonicznej. Zawód ten jest całkowicie jednolity, co przekłada się na możliwość zastąpienia uprawnień budowlanych w specjalności architektonicznej uprawnieniem do wykonywania zawodu architekta.
Takie regulacje nasuwają zastrzeżenia również w kontekście pozostałych zawodów sektorowych, tj. tych, co do których unijny prawodawca wprowadza system automatycznego uznawania kwalifikacji (lekarz, lekarz dentysta, pielęgniarka, położna, farmaceuta, lekarz weterynarii i architekt). Wśród nich jedynie architekci stanowią grupę, dla której nie istnieje ustawa regulująca zawód, a tylko zasady funkcjonowania samorządu oraz uznawania kwalifikacji zawodowych. Ustawy „sektorowe” określają wszelkie aspekty „uzyskania i wykonywania prawa zawodowego, łącznie z uznawaniem kwalifikacji”. Inaczej jest jednak w przypadku ustawy dotyczącej samorządu zawodowego architektów. Choć kompleksowo uregulowano w niej kwestie uznawania kwalifikacji, to nie określono warunków uzyskiwania prawa wykonywania zawodu. Ponadto ustawa reguluje również funkcjonowanie samorządu inżynierów budownictwa, który to zawód nie należy do sektorowych (uznawanie kwalifikacji następuje w tym przypadku w trybie ogólnym)16.
Sam charakter dwóch wymienionych zawodów jest odmienny, co wskazywał w swoim orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny. W wyroku z 24 marca 2015 r. sędziowie TK dokonali dystynkcji tych zawodów: „Choć zakres obowiązków architekta i inżyniera budownictwa może się częściowo pokrywać, to jednak można stwierdzić, że specyfiką pracy architekta jest projektowanie planów budowy, rozbudowy i modernizacji obiektów budowlanych lub ich części, a w szczególności opracowywanie założeń projektu, podejmowanie decyzji dotyczących rozwiązań konstrukcyjnych i materiałowych, plastyczno-przestrzenne opracowywanie projektów, a także projektowanie bezpośredniego otoczenia obiektu i zagospodarowania jego działki”17. Również ta odmienność uzasadnia wyodrębnienie dwóch ustaw. Samo tylko podobieństwo branżowe nie determinuje utrzymania jednej ustawy.
W 2000 r. – w uzasadnieniu do projektu ustawy o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów – wskazano, że „projekt ustawy jest ściśle skorelowany z ustawą Prawo budowlane i projektem ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (…), a odpowiednie zmiany proponuje się wprowadzić niniejszą ustawą, dzięki czemu powstaną wzajemnie spójne uregulowania w powyższych ustawach”18. Z perspektywy ponad 20 lat jej obowiązywania można stwierdzić, że cel ten został połowicznie osiągnięty. Rozsianie materii regulującej zawód architekta oraz niekonsekwencja terminologiczna wygenerowały znaczący chaos w zakresie uprawnień. Ustawa nie odpowiadała w pełni również stawianej przed samorządem zawodowym misji, którą – zgodnie z art. 17 ust. 1 Konstytucji RP – jest sprawowanie pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. W Izbie Architektów znalazły się jedynie osoby posiadające uprawnienia budowlane w specjalności architektonicznej do projektowania bez ograniczeń, nadane na podstawie ustawy Prawo budowlane oraz przed jej wejściem w życie. Pozostałe osoby posiadające uprawnienia architektoniczne znalazły się w Izbie Inżynierów Budownictwa. Regulację tę, asymetryczną w zakresie przynależności, znowelizowano dopiero w 2014 r. w ramach tzw. drugiej transzy deregulacji19. Dopiero w tym czasie samorząd otrzymał legitymację do sprawowania rzeczywistej pieczy nad wykonywaniem zawodu20. Już choćby opisana asymetria w regulacjach dotyczących przynależności pozwala przypuszczać, że ustawodawca chciał w pierwszej kolejności uczynić zadość unijnym zobowiązaniom zapewniania swobody przepływu osób i świadczenia usług. Idea powołania samorządu sprawującego pieczę nad wykonywaniem zawodu w granicach interesu publicznego przebijała się nieśmiało w tle, co znalazło odbicie w kształcie ustawy. O ułomności przyjętego systemu świadczy również późniejsze zakwestionowanie przez Trybunał Konstytucyjny niektórych przepisów ustawy Prawo budowlane dotyczących uprawnień. Chodziło tu mianowicie o uregulowanie zakresu czynności, jakie można wykonywać w ramach poszczególnych uprawnień w drodze rozporządzenia. Trybunał nie miał wątpliwości, że ten zakres spraw powinien znaleźć się w akcie rangi ustawy21. Wyrok TK rodził nadzieję, że ustawa Prawo budowlane oraz ustawa samorządowa zostaną gruntownie znowelizowane. Okazało się jednak, że wykonano go na zasadzie prostego „przeniesienia” przepisów z rozporządzenia do ustawy Prawo budowlane.
Nie bez znaczenia jest również sektorowy charakter zawodu architekta. Jednolity, wspólny rynek europejski, obejmujący m.in. swobodny przepływ usług i osób, stał się „nadrzędnym celem” postępującego procesu integracji europejskiej22. Dostosowanie polskiego prawodawstwa w tym zakresie, jako wymaganie przedakcesyjne, stanowiło również motor napędowy uchwalenia ustawy samorządowej23. Nie bez znaczenia okazały się również skuteczne działania środowiska zawodowego, intensywnie zabiegającego o „własną ustawę”.
Już w pierwszej fazie wspólnotowej harmonizacji kwalifikacji zawodowych zawód architekta zyskał status sektorowego24. W 1985 r. przyjęto Dyrektywę Rady 85/384/EWG w sprawie wzajemnego uznawania dyplomów, świadectw i innych dowodów posiadania kwalifikacji w dziedzinie architektury (dalej „dyrektywa sektorowa”)25. W preambule aktu podkreślono, że „architektura, stan obiektów budowlanych, ich usytuowanie w planie zagospodarowania przestrzennego, uwzględnienie wymogów ochrony środowiska naturalnego i dziedzictwa kulturowego, zarówno zbiorowego, jak i indywidualnego stanowią kwestie o znaczeniu społecznym”. Dyrektywa regulowała kwalifikacje osób wykonujących działalność w dziedzinie architektury. Choć wspólnotowy prawodawca zastrzegł, że nie do niego należy definiowanie takiej działalności, to na potrzeby dyrektywy określił, że jest nią „działalność zazwyczaj prowadzona w zakresie zawodowego tytułu architekta”. W preambule zaakcentowano potrzebę wydania przepisów stopniowo ujednolicających kształcenie. W art. 3–4 przedstawiono wymogi, jakim powinno ono odpowiadać. W dniu przyjęcia dyrektywy Rada podjęła również decyzję o ustanowieniu Komitetu Doradczego ds. Edukacji i Szkolenia w Dziedzinie Architektury26, którego celem była pomoc w zapewnieniu porównywalnie wysokiego poziomu edukacji i szkolenia architektów w obrębie Wspólnoty.
Dyrektywa sektorowa została uchylona z dniem 20 października 2007 r. Ten dzień był jednocześnie krańcową datą dokonania przez państwa członkowskie wdrożenia przepisów Dyrektywy 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych (tzw. trzecia faza)27.
Przepisy architektonicznej dyrektywy sektorowej zostały niejako inkorporowane do dyrektywy wspólnej (2005/36/WE). Sekcję 8 w rozdziale III (art. 46–49) w całości poświęcono kształceniu architektów, odstępstwom od jego warunków, wykonywaniu zawodu oraz jego prawom nabytym. Szczególnie istotny jest art. 46, gdzie precyzyjnie określono minimalne poziomy wiedzy, umiejętności i kompetencji, które powinien nabyć architekt. Wdrożenie dyrektywy nastąpiło m.in. w Ustawie z dnia 22 grudnia 2015 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej, a także Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 18 lipca 2019 r. w sprawie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu architekta28. Zgodnie z Ustawą z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce w programach kształcenia architektów uwzględnia się standardy kształcenia określone w rozporządzeniu (art. 68 ust. 1 pkt 10). Znaczenie standardów kształcenia wynikających z tej dyrektywy wskazywała również Rada Architektów Europy (ACE) w stanowisku popierającym prace legislacyjne nad ustawą o architektach. Podkreślano, że przepisy dotyczące zharmonizowanego kształcenia gwarantują właściwą rolę architekta w kreowaniu środowiska kulturalnego, socjalnego i ekonomicznego. Jest to jeden z podstawowych warunków polityki architektonicznej państw członkowskich UE, będącej przedmiotem deklaracji z Davos29.
Jak widać, sytuację prawną architektów regulują nie tylko akty krajowe, ale również dedykowane przepisy unijne. Kształcenie zgodne ze zharmonizowanymi standardami ma przygotowywać do wykonywania zawodu architekta. Tymczasem żaden przepis nie określa prawa wykonywania tego zawodu, a jedynie wymogi niezbędne do uzyskania uprawnień budowlanych w specjalności architektonicznej i podstawy wykonywania samodzielnych funkcji technicznych. A przecież – tak jak architektury nie da się zredukować do budynku – tak zawodu architekta nie można sprowadzić do uprawnień budowlanych w specjalności architektonicznej. Z pewnością szansą na właściwe systemowo umocowanie architekta, a co za tym idzie – architektury, jest uchwalenie ustawy o zawodzie architekta. ■
MAGDALENA WÓŁKOWSKA
dr nauk prawnych; główny specjalista ds. legislacji KRIA RP; sekretarz zespołu ds. legislacji KRIA RP
Temat ustawy o architektach spotyka się w naszym środowisku z niedowierzaniem, ironią, a w najlepszym przypadku potraktowaniem tego projektu jako prestiżowej zmiany wizerunkowej. Tymczasem niewielu członków Izby zdaje sobie sprawę z „pierworodnego” grzechu popełnionego przy stanowieniu ustawy o samorządach zawodowych oraz ze skutków, jakie ten grzech wciąż powoduje. Powinniśmy wiedzieć, że ustawa o naszym zawodzie jest warunkiem koniecznym dla zaprowadzenia ładu kompetencyjnego w procesie inwestycyjnym – procesie, który cały czas próbujemy porządkować. Brak tego ładu był szczególnie widoczny w minionym roku. Wtedy to staliśmy się świadkami pierwszej od czasu powołania samorządu architektów próby powierzenia inżynierom i technikom budownictwa misji projektowania architektury. Polski rząd podjął tę próbę przy wielkim zaangażowaniu samorządu samych inżynierów. Kolejny raz przypominamy tę historię, ponieważ pokazuje ona, jak dużo energii kosztowało zatrzymanie tego procesu i w jaki sposób niska świadomość rządzących może doprowadzić do wykluczenia nas z europejskiego porządku prawnego opartego na kompetencjach.
Warto dziś przybliżyć podstawy prawne naszych działań, aby wszyscy zyskali pewność, że wprowadzenie ustawy o zawodzie architekta to absolutna konieczność.
Piotr Fokczyński, prezes IARP
1 Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo budowlane oraz niektórych innych ustaw z dnia 3 października 2022 r., numer z wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów UD 427, druk sejmowy 3336.
2 Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 lutego 1928 r. o prawie budowlanem i zabudowaniu osiedli (Dz.U. z 1939 r. nr 34, poz. 216).
3 M. Berdysz, P. Ziemski, Uprawnienia budowlane, Warszawa 1997, s. 11–12.
4 Projekt ustawy o architektach z dnia 1 października 2018 r., numer z wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów UD 433.
5 T.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 334.
6 Pismo MEiN z dnia 8 grudnia 2022 r., znak DIR- -WPSW.0234.139.2022.AW.2 oraz pismo MEiN z dnia 2 stycznia 2023 r., znak BM-WRP.0234.1692.2022.PW.
7 Uzasadnienie do projektu z dnia 3 października 2022 r., s. 6.
8 Zob. § 1 załącznika do Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 283).
9 Załącznik do Uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 r. Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. M.P. z 2022 r., poz. 990 ze zm.).
10 Sprawozdanie Komisji Infrastruktury, druk nr 3416.
11 Ustawa z dnia 17 sierpnia 2023 r. o zasadach udzielania przez Skarb Państwa gwarancji za zobowiązania Narodowej Agencji Bezpieczeństwa Energetycznego; druk sejmowy nr 3522; druk senacki nr 1084.
12 Zob. pkt 3b załącznika do Uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 r. Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. M.P. z 2022 r., poz. 990 ze zm.).
13 S. Szczepański, Opinia do ustawy o zasadach udzielania przez Skarb Państwa gwarancji za zobowiązania Narodowej Agencji Bezpieczeństwa Energetycznego (druk nr 1084), 5 września 2023, s. 4–6.
14 T.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 551.
15 Zob. Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1516 ze zm.) oraz Ustawa z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 1342 ze zm.); Ustawa z dnia 10 grudnia 2020 r. o zawodzie farmaceuty (t.j. Dz.U. 2022 r., poz. 1873 ze zm.) oraz Ustawa z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 1850 ze zm.); Ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 2702 ze zm.) oraz Ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 628 ze zm.).
16 A. Cieśliński, Modele automatycznego uznawania kwalifikacji zawodowych w Unii Europejskiej i ich wdrożenie w polskim porządku prawnym, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji”, 2020, nr 3978, s. 249.
17 Wyrok TK z 24 marca 2015 r., sygn. akt K 19/14, OTK-A 2015/3/32.
18 Uzasadnienie do projektu ustawy o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów, druk nr 1708, s. 31.
19 Art. 5 pkt 5 Ustawy z dnia 9 maja 2014 r. o ułatwieniu dostępu do wykonywania niektórych zawodów regulowanych (Dz.U. z 2014 r., poz. 768).
20 P. Gadomski, Deregulacja: udział Izby Architektów w pracach legislacyjnych nad dostępem do zawodu, „Zawód: Architekt” 37/2014, s. 74.
21 Wyrok TK z dnia 7 lutego 2018 r., sygn. K 39/15.
22 J. Chudzicki, Szanse i bariery w budowie jednolitego rynku usług w Unii Europejskiej, Zeszyty naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Ekonomiczne problemy usług nr 46, 575/2009, s. 36.
23 Uzasadnienie projektu ustawy samorządowej, s. 28.
24 K. Pawiłowicz-Białas, Historyczne uwarunkowania powstania jednolitej regulacji wzajemnego uznawania kwalifikacji zawodowych w ramach Unii Europejskiej, Folia Iuridica Universitatis Wratislaviensis, 2022, vol. 11 (2), s. 159–161 i 163.
25 Dyrektywa Rady z dnia 10 czerwca 1985 r. w sprawie wzajemnego uznawania dyplomów, świadectw i innych dowodów posiadania kwalifikacji w dziedzinie architektury, łącznie ze środkami ułatwiającymi skuteczne korzystanie z prawa przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług (Dz.U. L 223 z 21.8.1985, s. 15 ze zm).
26 Decyzja Rady z dnia 10 czerwca 1985 r. ustanawiająca Komitet Doradczy ds. Edukacji i Szkolenia w Dziedzinie Architektury (Dz.U. L 223 z 21.8.1985, str. 26).
27 K. Pawiłowicz-Białas, dz. cyt., s. 168.
28 Wcześniej Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 29 września 2011 r. w sprawie standardów kształcenia dla kierunków studiów weterynarii i architektury (Dz.U. z 2011 r. nr 207, poz. 1233).
29 Pismo ACE z 20 maja 2019 r., ref. 61/19/GP.
