Wrzesień i październik 2024 r. w Śląskiej Okręgowej Izbie Architektów RP upłynęły pod znakiem konferencji na temat istotnych spraw dla naszego środowiska.
Spotkanie na ten temat odbyło się 19 września 2024 r. i zostało zorganizowane wspólnie z Wydziałem Infrastruktury Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego.
Była to już druga konferencja poświęcona problemom, jakie w wyniku nowelizacji Prawa budowlanego i Warunków technicznych pojawiają się w relacjach architekta projektanta z organami administracji architektoniczno-budowlanej. Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia wraz z całym województwem śląskim to szczególny „obszar oddziaływania” tych relacji. Charakterystyczna sieć osiedleńcza, gospodarczo-przestrzenne skutki odwiecznej i intensywnej działalności gospodarczej, urzekająco bogate uwarunkowania historyczne i kulturowe oraz atrakcyjne, zróżnicowane środowisko przyrodnicze regionu stanowią swoistą retortę doświadczeń dotyczących kształtowania ładu przestrzennego. Także kształtowania naszych – zmieniających się przecież w czasie – wyobrażeń co do jego kanonów.
Konferencje o charakterze szkoleniowym – współorganizowane przez śląski samorząd zawodowy architektów i Wydział Infrastruktury, stanowiący organ wojewódzkiej administracji, właściwy dla gospodarki przestrzennej, budownictwa i inwestycji publicznych – będą kontynuowane jako realizacja statutowych celów Izby i ochrony zapewnienia właściwego wykonywania samodzielnych funkcji technicznych członków samorządu. Gwoli przypomnienia: celem nadrzędnym Izby jest ochrona przestrzeni i architektury jako dobra publicznego! Cieszy nas więc znacząca obecność urzędników terenowych organów administracji architektoniczno-budowlanej oraz członków SLOIA RP, którzy mieli możliwość – na poprzedzającym konferencję szkoleniu w siedzibie naszej Izby – przygotować problematykę wartą omówienia w trakcie dyskusji po poszczególnych panelach konferencyjnych. Poruszono zasady współdziałania członków Izby z organami aa-b – w zakresie postępowań administracyjnych prowadzonych w trybie ustawy Prawo budowlane oraz praktycznego stosowania zapisów Warunków technicznych.
Uczestników przywitały Bożena Goldamer-Kapała – dyrektor Wydziału Infrastruktury Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego, oraz Małgorzata Pilinkiewicz – zastępca przewodniczącego Rady Śląskiej Okręgowej Izby Architektów RP.
PANEL I
Pierwszy panel konferencji poprowadzili inspektorzy wojewódzcy – Krzysztof Krzemień oraz Paweł Krzyż. Ta część była poświęcona w szczególności zasadom przyznawania przymiotu strony w postępowaniach i kwestii odpowiedzi organu na wniosek o dopuszczenie do udziału na prawach strony, także w odniesieniu do wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych.
PANEL II
Obszar oddziaływania obiektu i sposób jego wyznaczania na podstawie przepisów techniczno-budowlanych w ujęciu praktycznym – to tematyka panelu II. Ze strony samorządu architektów poprowadził go Grzegorz Jachym – w kadencji 2018–2022 członek Prezydium KRIA, koordynator Komisji Prawa Inwestycyjnego, przewodniczący Podkomisji Prawa Budowlanego. Ze strony ŚUW wystąpili: Justyna Jura – kierownik Oddziału AA-B II instancji Wydziału Infrastruktury, oraz Krzysztof Krzemień – inspektor wojewódzki.
PANEL III
W tej części spotkania prelekcję wygłosił inspektor Paweł Krzyż. Poruszył on problematykę sposobu wypełnienia ustaleń prawa miejscowego w zakresie zapewnienia odpowiedniej liczby miejsc postojowych z wykorzystaniem rozwiązań typu parklift czy rodzinnych miejsc parkingowych. Zostało tu omówione korzystanie z wyjątku opisanego w § 20 WT.
PANEL IV
Kierownik Justyna Jura oraz zastępca przewodniczącego SLOIA RP Małgorzata Pilinkiewicz poprowadziły panel IV. Poświęcono go w szczególności kompetencji organów aa-b do sprawdzania zgodności dokumentacji projektowej z przepisami WT. Kierownik odniosła się do przypadków, kiedy organ ma prawo do weryfikacji projektu (przykładowo: ściana przeciwpożarowa, minimalna powierzchnia użytkowa mieszkania). Przewodnicząca natomiast omówiła weryfikację zakresu uprawnień osób sporządzających dokumentację projektową, w szczególności w odniesieniu do projektantów posiadających uprawnienia w ograniczonym zakresie.
PANEL V
Kolejny panel dotyczył poszerzenia wiedzy urzędników terenowych organów aa-b o sprawy weryfikacji projektu architektoniczno-budowlanego, weryfikacji uprawnień, ze szczególnym uwzględnieniem zachowań patologicznych, jakie mają miejsce w procedurach występowania z wnioskami o pozwolenie budowlane, zgłoszenie budowy lub robót budowlanych.
Do Małgorzaty Pilinkiewicz dołączył Wojciech Podleski – przewodniczący Komisji Kwalifikacyjnej SLOIA RP od 2002 do 2022 r. Wspólnie przybliżyli zebranym uwarunkowania uprawnień w specjalności architektonicznej w ograniczonym zakresie, znaczenie pojęć zabudowy zagrodowej i terenu zabudowy zagrodowej. Urzędy zwracają się do komisji kwalifikacyjnej o wykładnię zakresu kompetencji zawartych w poszczególnych uprawnieniach, także w aspekcie zmian, jakie wprowadzano w minionych dziesięcioleciach. Nowelizacje prawa przyczyniły się do licznych błędnych interpretacji zakresu tych kompetencji.
Sprawdzenie posiadania odpowiednich uprawnień projektanta przez organ aa-b zyskuje olbrzymie znaczenie dla procedur prawa w działaniu. Przewodnicząca przedstawiła losowy przegląd wydanych pozwoleń na podstawie publicznie dostępnych rejestrów oraz płynące z niego wnioski.
Część prezentacji, która mocno rezonowała pośród zebranych, została poświęcona kwestii monitorowania przez Izbę aktywności zawodowej architektów pod względem należytego wykonywania zawodu. Architekci, nazwani „nadmiernie zapracowanymi”, potrafili w latach od 2016 do 2023 sporządzić ponad 1000, a nawet ponad 2000 opracowań do uzyskanych pozwoleń i zgłoszeń. To patologiczne „zjawisko” zostało zobrazowane na przykładzie trzech anonimowo ukazanych osób, zajmujących nieszczytne podium.
* * *
Konferencja odbyła się w Sali Marmurowej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego. Fakt, że niedawno odbyło się tu posiedzenie Rządu RP, dodaje wydarzeniu swoistej doniosłości. Na koniec spotkania wybrzmiał apel: „ZADBAJMY WSPÓLNIE O PRZESTRZEŃ ZBUDOWANĄ”.
Czy regulacje, których objętość – generowana przez liczbę stron i załączników – przyrasta z każdą nowelizacją, są w stanie uchronić gospodarowaną i zabudowywaną przez nas przestrzeń przed postępującą degradacją ładu przestrzennego?
To jest już temat na felieton.
Konferencję, która miała miejsce 24 października 2024 r., SLOIA RP zorganizowała razem z Wydziałem Infrastruktury Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego i Akademią Śląską w Katowicach. Była to kontynuacja tradycji spotkań architektów naŚląsku w ramach cyklu V4.
Tematem tegorocznego wydarzenia były aktualne uwarunkowania procedur planistycznych w odniesieniu do Ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw. Uczestnicy i prelegenci wymieniali bieżące doświadczenia, dotyczące realizacji zagadnień planowania przestrzennego w praktyce planistycznej. Identyfikowali nowe rozwiązania i omawiali problemy, których źródłem są przepisy nowelizacji.
Inaugurując wydarzenie, wojewoda śląski Marek Wójcik powiedział: „Planowanie przestrzenne wymaga podejmowania decyzji, które określają, jak dany teren będzie wyglądał, często przez kilkadziesiąt lat. Czasem te zmiany są nieodwracalne. Dlatego tak ważne jest, by te decyzje podejmowane były w sposób rozsądny, z poszanowaniem interesu mieszkańców, użytkowników terenu czy samorządów. Ustawa z ubiegłego roku jest na etapie wdrażania, w związku z czym istotne jest, byśmy dzięki tego typu spotkaniom, w gronie architektów i urbanistów, ale także urzędników na poziomie wojewódzkim oraz powiatowym, poszerzali wiedzę i wypracowali wspólne, satysfakcjonujące rozwiązania”.
Pierwsze przepisy nowelizowanej ustawy weszły w życie już 24 września 2023 r. Wprowadzane są stopniowo i mają ogromne znaczenie dla jednostek samorządu terytorialnego, jego społeczności i inwestorów.
Uczestników konferencji przywitali: Piotr Średniawa – przewodniczący Rady Śląskiej Okręgowej Izby Architektów RP, oraz Jakub Świerzawski – dziekan Wydziału Architektury, Budownictwa i Sztuk Stosowanych Akademii Śląskiej w Katowicach.
Piotr Średniawa, podkreślając wagę nowelizacji, wskazał na znaczenie długofalowych skutków przesądzeń skali urbanistycznej – zarówno tych dobrych, jak i tych złych. Przywołał niedawną, dramatyczną w skutkach powódź na zabudowanych terenach zalewowych i znaczenie zbiornika w Raciborzu – polderu, który przyczynił się do kapitalnego złagodzenia fali powodziowej i ograniczenia zagrożeń dla mieszkańców.
Do uczestników spotkania zwrócił się Piotr Fokczyński – prezes Krajowej Rady Izby Architektów RP: „Rok po wejściu w życie pierwszych zapisów ustawy potrzebna jest ewaluacja pierwszych skutków jej wprowadzenia. Nie notuje się bowiem oczekiwanego przez ustawodawcę i środowisko planistów uproszczenia procedur i przyspieszenia procesów inwestycyjnych. Przygotowany jest już pakiet «modernizacji» nowelizowanej ustawy, którą Izba Architektów opiniowała krytycznie, wskazując na ewentualne ryzyka”.
PANEL I
Małgorzata Pilinkiewicz – przewodnicząca Wojewódzkiej Komisji Urbanistyczno-Architektonicznej, zastępca przewodniczącego Rady SLOIA RP – zakreśliła szczegółową tematykę trzech paneli konferencyjnych. Pierwszą część spotkania, poświęconą wyzwaniom wynikającym z nowych uwarunkowań planu ogólnego, rozpoczął Grzegorz Chojnacki – architekt urbanista, członek Stowarzyszenia Polska Izba Urbanistów i rzeczoznawca Krajowej Izby Urbanistów. Zwrócił on uwagę na szczególne narzędzie kształtowania przestrzeni, jakim jest sposób wyznaczania obszaru uzupełnienia zabudowy oraz uzasadnienia. Zauważył, że w okresie przejściowym będą obowiązywać różne stany prawne systemu planowania przestrzennego.
Następny wykład poprowadził Martin Baloga ze Słowacji – przewodniczący Komisji Urbanistyki Słowackiej Izby Architektów, członek Komitetu Wykonawczego Europejskiej Rady Planistów Przestrzennych. Słowacja przeprowadziła zmianę swojego prawa planistycznego 1 kwietnia 2024 r. Nasz gość przybliżył zebranym stan hierarchicznych regulacji sprzed nowelizacji i powody przystąpienia do jego zmiany w kraju, choć niewielkim obszarowo, to liczącym aż 3000 gmin. Wskazane zostały liczne absurdy, które wprowadzono nowelizacją; szczególny przykład to obligatoryjny wydruk papierowych ustaleń dla poszczególnych jednostek planistycznych. W przypadku Bratysławy oznacza to wydruk dla 10 000 jednostek – po kilka stron na jednostkę. Na koniec Martin Baloga wyraził nadzieję, że doświadczenia polskich regulacji będą lepsze niż te, które obecnie przechodzi planowanie przestrzenne na Słowacji.
PANEL II
Prezentację poświęconą szczególnie problematycznym aspektom procedur wydawania decyzji o warunkach zabudowy po nowelizacji ustawy o PiZP poprowadzili w ramach panelu II: dr Aleksandra Makarucha i radca prawny Rafał Sołtysik – członkowie Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Katowicach. Zwrócili oni uwagę, że klucz do zrozumienia sytuacji prawnej po nowelizacji stanowią przepisy przejściowe. Postępowania są często zaskarżane i zaliczają drogę odwoławczą, nierzadko sięgającą NSA. Na upływ czasu nakładają się więc różne stany prawne, odnoszące się w szczególności do daty utraty mocy postanowień studium. Cztery warianty możliwej do zastosowania ścieżki prawnej wynikają z dwóch rozporządzeń wykonawczych do ustawy o PiZP – starego i nowego, które weszło w życie bez vacatio legis, tuż po nowelizacji ustawy. Pojawiły się liczne pytania uczestników konferencji, a odpowiedzi prelegentów były mocno ugruntowane w orzecznictwie kolegium odwoławczego i w praktyce uczelnianej.
PANEL III
Standardy zapisów planów miejscowych były tematem panelu III, który poprowadzili: Bożena Gindera-Malicka – kierownik Oddziału ds. Nadzoru Urbanistycznego Wydziału Infrastruktury ŚUW, i Jurand Skałacki – starszy inspektor wojewódzki tego oddziału. Wykład był skrupulatnym i niezwykle szczegółowym wyjaśnieniem problematyki. Uzupełnienie stanowiły przykłady prawidłowych i niedopuszczalnych rozporządzeniem rozwiązań przyjętych w gminach i będących przedmiotem rozstrzygnięć organu nadzoru. Wykład wzbogaciła żywa interakcja uczestników – planistów praktyków.
Przybyłym na spotkanie serdecznie podziękowała Bożena Goldamer-Kapała – dyrektor Wydziału Infrastruktury Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego. Kończąc konferencję, przewodniczący Piotr Średniawa przekazał zebranym zapowiedź możliwości kontynuacji spotkań w podobnej formule.
* * *
Konferencja odbyła się w auli siedziby Akademii Śląskiej w Katowicach. Uczelnia prowadzi kształcenie na kierunku architektura w trybie stacjonarnym i niestacjonarnym. Członkom Izby Architektów organizatorzy zapewnili możliwość zdalnego wysłuchania prezentacji – na platformach Microsoft Teams oraz Zoom. ■
Trudny do zdefiniowania, nieostry – w istocie – stan ładu przestrzennego to wartość, która należy do najszerzej i najgłębiej rozumianego interesu dobra publicznego, niezbywalnych praw człowieka w ogóle, ale też kwestii naszego globalnego przetrwania.
Doświadczenia, jakimi podzielili się prelegenci, przekonują, że formułowanie sprawnych i skutecznych, a jednocześnie społecznie akceptowalnych ustawowych narzędzi planistycznych kształtujących to, co powszechnie nazywamy ładem przestrzennym, jest problemem natury ustawicznej i ponadgranicznej.
Poza wprowadzaniem prawa w księgi istnieje jeszcze wprowadzanie prawa w działanie – w ten sposób określił obszary działania prawa profesor Marcin Matczak. Ów drugi aspekt jest dla nas równie trudny, jak formułowanie mądrych i skutecznych regulacji.
HENRYK PIĄTEK
architekt IARP; absolwent Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej; wiceprzewodniczący Rady SLOIA RP; w latach 2012–2024 wiceprezes i sekretarz zarządu SARP o. Katowice; współautor aktualnego Statutu SARP; odznaczony Złotymi Odznakami IARP i SARP; z małżonką – Ewą Piątek – praktykują zawód w biurze projektów i usług inwestycyjnych Archidea Katowice
